انتفاضه چیست و انتفاضه سوم چگونه خواهد بود؟
پس از تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس، اسماعیل هنیه رهبر حماس خواستار آغاز انتفاضه جدیدی شد.
سرزمین‌های اشغالی فلسطین تا کنون دو انتفاضه را در سال‌های ۱۹۸۷ و ۲۰۰۰ میلادی به خود دیده است و اکنون با گسترش خشم مسلمانان در سراسر این منطقه، بیم آن می‌رود که انتفاضه‌ای جدید خاورمیانۀ متلاطم را بیش از پیش درگیر خشونت کند.
اما انتفاضه چیست و در گذر زمان دچار چه تحولاتی شده است و در صورت وقوع برای سومین بار، چگونه خواهد بود؟
مرور دو انتفاضۀ مهم تاریخ فلسطین در گذشته، به ما در درک احتمالی کیفیت انتفاضه سوم کمک خواهد کرد.
انتفاضه اول؛ ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۳میلادی
سی سال پیش در ۹ دسامبر ۱۹۸۷ میلادی اولین انتفاضه به وقوع پیوست. این قیام مردمی فلسطینی‌ها به مدت شش سال سراسر سرزمین‌های اشغالی را در بر گرفت و در نهایت، هم از سوی سازمان آزادیبخش فلسطین و هم اسرائیل به رسمیت شناخته شد.
این انتفاضه بیست سال پس از جنگ شش روزه (۱۹۶۷میلادی) که باعث اشغال بیت‌المقدس شرقی، نوار غزه و کرانه باختری توسط اسرائیل شد، به وقوع پیوست.
در ۸ دسامبر سال ۱۹۸۷ میلادی یک کامیون که توسط راننده‌ای یهودی هدایت می‌شد به دو خودروی کارگران فلسطینی در نزدیکی اردوگاه پناهندگان جبالیا در نوار غزه برخورد کرد که در اثر این حادثه ۴ فلسطینی کشته و شماری نیز زخمی شدند. فردای آن روز در زمان برگزاری مراسم خاکسپاری کشته‌شدگان، میان معترضان و نیروهای پلیس اسرائیل درگیری‌هایی روی داد و پس از آن بود که هشت اردوگاه پناهندگان در غزه به جوش و خروش آمدند.
این آغاز انتفاضه بود؛ انقلاب سنگ. به این ترتیب در تمام سرزمین‌های اشغالی آتش قیام شعله‌ور شد. هشدار سیاستمداران اسرائیلی به افزایش محدودیتها و اعمال مجازاتها نیز نتوانست فلسطینی‌ها را ساکت کند.
اسحاق رابین، وزیر دفاع وقت اسرائیل که از بزرگی این قیام شگفت‌زده شده بود، ابتدا فرمان «شکستن استخوان» معترضان فلسطینی را صادر کرد اما پس از آن به این درک رسید که هیچ راه حل نظامی برای مقابله با این قیام وجود ندارد.
سربازان اسرائیلی با گلوله‌های واقعی به پرتاب سنگ و کوکتل مولوتف توسط معترضان فلسطینی پاسخ می‌دادند.
برای اولین بار در چهل سال تنش میان اعراب و اسرائیل، فلسطینی‌های ساکن کرانه باختری و غزه نیز که جمعیتی حدود یک و نیم میلیون نفر را تشکیل می‌دادند به جنگ با اسرائیل پرداختند.
خیابان‌ها تبدیل به میدان نبرد هزاران جوان ۱۰ تا ۲۵ ساله شد که با سنگ به مبارزه می‌رفتند.
اسرائیل کشورهای ایران، سوریه و سازمان آزادیبخش فلسطین را عامل این ناآرامی‌ها معرفی کرد، درحالی که در واقع انتفاضه یک جنبش مردمی بود که ناامیدی فلسطینی‌ها را پس از ۲۱ سال اشغال این سرزمینها نشان می‌داد؛ این قیام حتی رهبری سازمان آزادیبخش فلسطین را نیز شگفت‌زده کرد.
به موازات انقلاب سنگ، یک مقاومت منفی نیز در سرزمین‌های اشغالی به اجرا گذاشته شد. این مقاومت منفی شامل تحریم محصولات اسرائیل، امتناع از پرداخت مالیات و سازماندهی اعتصابهای عمومی بود. واکنش اسرائیل به این مقاومت نیز دستگیری، اخراج، سرکوب، شکنجه و بازداشتهای مسلحانه بود.
در ۳۱ سپتامبر سال ۱۹۹۳ میلادی سرانجام یاسر عرفات و اسحاق رابین با میانجیگری بیل کلینتون، رئیس جمهوری وقت آمریکا، توافق اسلو را در واشنگتن امضا کردند. در ۲۴ سپتامبر نیز طرفداران سازمان آزادیبخش فلسطین فرمانی را مبنی بر توقف تمام عملیات نظامی علیه ارتش اسرائیل را دریافت کردند.
طی شش سال انتفاضه بیش از ۱۲۰۰ فلسطینی توسط نظامیان یا جامعه یهودیان و ۹۷۰ فلسطینی نیز به دلیل همکاری با نیروهای اسرائیلی کشته شدند. همچنین اسحاق رابین در سال ۱۹۹۴ میلادی اعلام کرد که بین ۱۲۰ هزار تا ۱۴۰ هزار فلسطینی به زندان‌های اسرائیل منتقل شده‌اند.
از طرف مقابل نیز حدود ۲۰۰ اسرائیلی کشته شد.
انتفاضه دوم؛ ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ میلادی
با وجود امضای پیمان اسلو، انتقادهای بسیاری به این پیمان در هر دو سو دیده می‌شد. بحث بر سر موضوعات حساس همچنان مطرح بود از جمله وضعیت مرزها، موقعیت اسرائیل و حاکمیت بر بیت‌المقدس. رهبران فلسطینی بیت‌المقدس شرقی را پایتخت دولت خود در آینده می‌دانستند در حالیکه اسرائیل مدعی تمام شهر بیت‌المقدس، از شرق تا غرب آن بود.
در چنین فضایی در ۲۸ سپتامبر سال ۲۰۰۰ میلادی آریل شارون، از مخالفان پیمان اسلو به همراه شمار قابل توجهی از نظامیان اسرائیلی به «حرم شریف» در بیت‌المقدس شرقی وارد شد و ادعاهای اسرائیلی‌ها را دربارۀ این مکان نمادین فلسطینیان تکرار کرد. با این کار، درگیری هایی میان نمازگزاران و نظامیان روی داد که ۷ کشته و بیش از دویست زخمی برجای گذاشت.
به این ترتیب انتفاضه دوم (انتفاضه الأقصى) آغاز شد. در جریان این انتفاضه، صدها حملۀ انتحاری توسط فلسطینی‌ها به وقوع پیوست، ارتش اسرائیل نیز در مقابل از حملات هوایی استفاده می‌کرد.
ارتش اسرائیل همچنین شهرهای اصلی خودمختار در کرانه باختری را اشغال کرد و در سال ۲۰۰۲ میلادی حملات سنگینی را علیه مواضع نیروهای مقاومت در این مناطق به اجرا گذاشت.
اسلحه‌های فلسطینیان نیز در این انتفاضه بیش از سنگ و کوکتل مولوتف بود. گروههای مقاومت فلسطینی شاخۀ نظامی خود را توسعه دادند و از جمله گردان عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس توانست موشکهایی را تولید کرده و به کمک آنها مناطق مسکونی صهیونیستی را هدف قرار دهد.
این انتفاضه در نهایت در سال ۲۰۰۵ میلادی با خروج آخرین سرباز ارتش اسرائیل از نوار غزه، پس از امضای توافق آتش بس میان دو طرف در جریان اجلاس شرم الشیخ پایان یافت.
گفته می‌شود در جریان این انتفاضه نیز بیش از ۴ هزار فلسطینی و بیش از هزار اسرائیلی کشته شدند.